Većina softverskih proizvoda se ne prodaje, već proizvođači korisnicima prodaju pravo na korišćenje. Kupac kupuje pravo na korišćenje softvera za određeni vremenski preriod, koji može biti i neograničen. Softverska licenca (Software Licence) ili prevedeno "Dozvola za korišćenje softvera" je pravni instrument kojim se reguliše korišćenje, distribucija i redistribucija softvera. Softverska licenca krajnjem korisniku daje pravo na korišćenje jedne ili više kopija softvera. Softverskom licencom se pored prava na korišćenje, definišu način i ostali uslovi korišćenja softvera.
Vrste softverskih licenci
Generalno softverske licence možemo podeliti u dve glavne kategorije. Njihove karakteristike mogu značajno uticati na prava korisnika.
- Vlasnička licenca (proprietary)
- Slobodne licence i licence otvorenog koda (free and open source licences)
Vlasnička licenca - Proprietary licence
Glavna karakteristika ove licence je da proizvođač softvera daje korisniku pravo da koristi jednu ili više kopija softvera, dok proizvođač zadržava pravo vlasništva nad svakom kopijom softvera (otuda i dolazi naziv "vlasnička licenca"). Praktično sva prava u vezi softvera su rezervisana za proizvođača. Samo mali deo strogo definisanih prava daje se korisniku i tipično za ovu vrstu licence je da je u njoj navedeno puno uslova pod kojima je korišćenje softvera zabranjeno. Najbitnije za ovu vrstu licence je da proizvođač zadržava pravo vlasništva nad softverom i da krajnji korisnik mora prihvatiti uslove navedene u licenci. Drugačije rečeno, bez prihvatanja uslova iz licence krajnji korisnik ne sme uopšte da koristi softver. Na primer, Microsoft Windows se licencira na ovaj način i kao što je uobičajeno za ovu vrstu licenciranja, licenca navodi dugačku listu zabranjenih aktivnosti, kao što su reverzni inženjering, simultano korišćenje softvera od strane više korisnika ili objavljivanje rezultata testova za merenje performansi.
Slobodne licence - Free licence
Za razliku od vlasničke licence, kod slobodne licence, proizvođač softvera ne zadržava pravo vlasništva nad kopijama softvera, već se pravo vlasništva nad kopijom prenosi na krajnjeg korisnika. Najbitnije za ovu vrstu licenciranja je da krajnji korisnik može koristiti softver bez prihvatanja uslova iz licence. Naravno ako krajnji korisnik želi da koristi dodatna prava koja proizilaze iz licence (kao što je na primer pravo na dalju distribuciju softvera), onda je krajnji korisnik obavezan da prihvati i da se pridržava uslova iz licence.
Licence otvorenog koda - Open source licence
Ove licence delimo u dve kategorije:
Licence koje imaju za cilj da sačuvaju slobodu i otvorenost samog softvera (copyleft licence) i
licence čiji je cilj da daju slobodu korisnicima softvera (permissive licence).
Jedan od najpoznatijih primera copyleft licence je GNU General Public Licence. Ova licenca korisniku daje veoma široka prava, kao što je pravo na redistrubuciju, reverzni inženjering, odnosno vršenje izmena na softveru. Ipak ovako široka prava povlače i određene obaveze za krajnjeg korisnika. Krajnji korisnik mora da prihvati određene uslove ukoliko želi da ostvari sva prava iz licence. Na primer, krajnji korisnik je obavezan da objavi izvorni kod za sve izmene koje su napravljene na softveru.
Primer za permissive licencu je BSD licenca, koja garantuje krajnjem korisniku da može sa softverom da radi šta god mu je volja, uključujući i pravo da iskoristi softver i njegov izvorni kod kao deo softvera zatvorenog koda objavljenog pod vlasničkom licencom.